رسانه ها برای ورود ما به دنیایشان منتظر نمی مانند، در عوض پیام های خود را به دنیای ما تحمیل می کنند. یادگیری سواد رسانه‌ای راه برون رفت از این چالش است.

مقدمه

در یک تعریف بسیار کلی، سواد رسانه‌ای عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. سازمان‌هایی که در زمینه سواد رسانه‌ای فعالیت می‌کنند مانند یونسکو، کمیسیون اروپایی و پارلمان اروپایی، درباره 4 زمینه در خصوص مهارت‌های رسانه‌های مورد نیاز سواد رسانه‌ای، توافق دارند:

1- دسترسی، 2- تحلیل کردن، 3- ارزیابی و 4- تولید خلاق.

همه این مهارت‌ها، پیشرفت جنبه‌های شخصی توانایی‌های خودآگاهی ، تفکر انتقادی و توانایی حل مشکل را تقویت می‌کنند.

انتقال کنترل از رسانه به مخاطب با سواد رسانه‌ای

سواد رسانه‌ای، فن و تکنیکی است که ما از طریق آن قادر می‌شویم به عنوان مخاطبی فعال و پویا، با پیام‌های رسانه‌ای مواجه شویم و در برابر پیام‌های رسانه‌ای، قدرت تمیز داشته باشیم. کسانی که مهارت سواد رسانه ای خود را توسعه ندهند، گرفتار جزر و مد پیام های رسانه ای می شوند بنابراین هدف از سواد رسانه ای، این است که به افراد نشان دهیم چگونه اوضاع را از رسانه ها گرفته و به خود بازگردانند.

اولین گام در انتقال کنترل از رسانه به مخاطب این است که بدانیم رسانه ها چگونه ذهنیت ما را برنامه ریزی می کنند. این برنامه ریزی توسط رسانه ها و به طور مداوم در دو مرحله چرخشی رخ می دهد و  بارها و بارها تکرار می شود . یکی از این مراحل، محدود کردن انتخاب ها و مرحله بعدی، تقویت و تحکیم تجربه است. از طرفی دیگر، مرز بین دنیای واقعی ما و جهان رسانه و تمایز این دو از هم به طور فزاینده ای سخت می شود. رسانه ها برای ورود ما به دنیایشان منتظر نمی مانند، در عوض پیام های خود را به دنیای ما تحمیل می کنند.

سواد رسانه‌ای، راهکاری در مقابله با آسیب‌های اجتماعی ناشی از رسانه‌ها

تاثیرات نامناسب انواع رسانه ها مانند برنامه های رسانه ای غیرمجاز، بازی های رایانه ای، شبکه های ماهواره ای برون مرزی، استفاده نابجا از اینترنت و...  بر جوانان به صورت افت تحصیلی، مشکلات اخلاقی و رفتاری و آسیب های اجتماعی آشکار می شود.

یکی از راه های مقابله با آسیب های اجتماعی ناشی از استفاده نامطلوب از رسانه ها، آموزش سواد رسانه ای است تا مخاطبان، استفاده هوشمندانه ای از آنها داشته باشند. دسترسی جوانان به اینترنت 96 درصد بوده و سطح سواد رسانه ای و تفکر انتقادی به پیام های رسانه ای در آن ها در حد متوسط است. با توجه به زندگی در عصر اینترنت و استفاده روز افزون جوانان از این رسانه تعاملی و از سویی افزایش آسیب های اجتماعی نوپدید فضای مجازی، سواد رسانه ای می تواند نقش موثری درکاهش این نوع آسیب ها و استفاده نقادانه و هوشمندانه از اینترنت داشته باشد. با افزایش سطح سواد رسانه ای جوانان، میزان آسیب های نوپدید فضای مجازی، کاهش می یابد . نتایج پژوهش های انجام شده، نشانگر اهمیت آموزش های رسانه ای و ارتقای سواد رسانه ای در استفاده از رسانه های مختلف به ویژه اینترنت به عنوان یک رسانه تعاملی می باشد.

موانع و راهکارهای سواد رسانه‌ای

در این بین یکی از سوالات اساسی این است که موانع و راهکارهای سواد رسانه‌ای کدام است؟ در زیر مروری بر این موانع و راهکارها داریم.

موانع:

1- نبود زیر ساخت های لازم ارتباطی والدین نسبت به فرزندان

2- نبود انعطاف حقوقی در وضع قوانین رقابتی و نظارت ایجابی در حوزه رسانه ای ایران

3- بی‌توجهی سیاست گذاران و برنامه‌ریزان در اختصاص ردیف بودجه ای به آموزش سواد رسانه ای

4-  فقر دانش اطلاعاتی و ارتباطی والدین نسبت به فرزندان

راهکارها:

1- انجام تحقیقات و مطالعات تطبیقی برای ارائه الگوی مطلوب و ممکن

2- وارد کردن سواد رسانه ای در نظام آموزشی کشور

3- ایفای نقش دیده بانی و نظارت دائمی بر توسعه سواد رسانه ای

4- اختصاص ردیف های بودجه ای به آموزش سواد رسانه ای در قوانین بودجه سال های آتی

5- تهیه و تنظیم کتب درسی مناسب و برنامه های دیداری-شنیداری قابل دسترس

6- به کار گیری مشاورین خبره و متخصص در امور سواد رسانه ای

7- تشکیل، راه اندازی و تشکل غیر دولتی سواد رسانه ای متشکل از معلمان مدارس، اساتید و پژوهشگران دانشگاهی و همچنین کارگزاران و دست اندر کاران صنعت رسانه ای کشور

8- نظارت والدین بر برنامه های تلویزیونی مورد توجه کودکان ( مثال: محدود کردن تماشای برنامه های خشونت بار و غیره )

امیرعباس صادقی