تولید حجم بالایی از اطلاعات، خطر مهمی را به وجود آورده که تنها با اطلاع‌رسانی رسانه‌ها قابل پیشگیری است.

در چند سال اخیر، با رشد بسیار فزاینده تولید داد‌ه‌ها در سطح گسترده، مفهوم جدیدی به نام «کلان داده‌ها» (Big data در زبان انگلیسی و مَه‌داده در زبان فارسی) به وجود آمده است. روزانه حجم زیادی اطلاعات از طریق شبکه‌های اجتماعی تولید و منتقل می‌شود، نرم‌افزارهای مکان‌یاب (Waze، Google Map و ... ) داده‌های زیادی از اطلاعات مکانی افراد تولید می‌کنند و یا هر روز حجم زیادی فیلم در سایتی مثل آپارات ذخیره و منتشر می‌شود. این دست اطلاعات انبوه همگی به عنوان «کلان داده» معرفی می‌شود که در این نوشته بیش‌تر آن را بررسی خواهیم کرد.

تعریف کلان داده

اگر بخواهیم تعریف ساده‌ای از کلان‌داده‌ها ارائه بدهیم، باید اشاره کرد که کلان‌داده‌ها مجموعه داده‌های بزرگ و پیچیده‌ای هستند که پردازش و تحلیل آن‌ها با استفاده از روش‌های سنتی امکان‌پذیر نیست و نمی‌توان آن‌ها را با نرم‌افزارهای معمول مدیریت کرد.

با این وجود، یک تعریف جهانی از کلان داده وجود دارد؛ براساس تعریف گارتنر، کلان داده‌ها به معنای دارایی‌های اطلاعاتی یک مجموعه یا سازمان است که اولا حجم بالا دارند، دوما با سرعت زیاد تولید می‌شوند و سوما تنوع گسترده دارند. به این تعریف، تعریف 3V نیز گفته می‌شود چرا که با 3 مفهوم حجم (Volume)، سرعت (Velocity) و تنوع (Variety) سر و کار دارد.

کاربردها

مطمئنا انباشته شدن کلان‌داده‌ها، کاربردهایی را برای عرصه‌های مختلف به وجود می‌آورد که می‌توان از آن استفاده نمود. این ظرفیت‌ها را می‌توان در بخش‌های زیر دسته‌بندی نمود:

الف- آموزش: کلان‌داده‌ها تاثیر زیادی در زمینه‌های آموزشی به دانش‌آموزان و دانشجویان دارد. مثال ساده این موضوع، دسترسی به فیلم‌‌های آموزشی در فضای اینترنت است که این امکان برای همه فراهم است.

ب- پزشکی و درمان: استفاده از کلان‌داده‌ها می‌تواند در بخش بهداشت و درمان کاربرد فراوانی داشته باشد و به ارائه خدمات بهتر به بیماران کمک کند. برای مثال، جمع‌آوری اطلاعات مربوط به سلامت هر فرد از کودکی تا پیری، باعث افزایش سلامت جامعه و شناخت بهتر پزشک نسبت به اطلاعات قبلی هر فرد می‌شود.

ج- ارائه خدمات به مردم توسط دولت: دسترسی دولت به کلان‌داده‌ها این امکان را برایش فراهم می‌کند که با کیفیت بهتری به مردم خدمات بدهد. نمونه این موضوع را می‌توان در بسیاری از طرح‌های کشوری و ملی ملاحظه کرد. برای مثال، دسترسی به اطلاعات ملکی، هویتی و شناسایی فرد تنها با وارد کردن کد ملی می‌تواند قدم موثری در این زمینه باشد.

د- نرم‌افزارهای مکان‌یاب: این روزها استفاده از نرم‌افزارهای مکان‌یاب در میان مردم متداول شده است. طبعا دریافت اطلاعات ترافیکی لحظه به لحظه، نقشه راه اماکن و ... چیزی است که با استفاده از کلان‌داده‌های تولیدی فراهم شده است.

ه- بانکداری، تجارت الکترونیک و بازاریابی کلان‌داده و خطراتی که ما را تهدید می‌کند در کنار تمام امکانات و مزیت‌هایی که کلان‌داده‌ها برای ما به وجود آورده‌اند، یک نکته بسیار مهم حائز اهمیت است که بیش از پیش و در تمام سازمان‌های دولتی، نظامی و حتی شخصی کشورمان باید مورد توجه قرار گیرد و آن هم نحوه دسترسی به این حجم از داده در بانک‌های اطلاعاتی است.

این بخش از یادداشت را با یک سوال آغاز می‌کنیم و آن هم این است که ساماندهی و تحلیل بسیاری از اطلاعات کلان‌داده‌ها توسط چه کسانی انجام می‌شود؟

در پاسخ باید گفت از آن‌جا که بسیاری از سرورهای بزرگ دریافت و پردازش داده در کشورهای خارجی قرار دارد، بنابراین دسترسی آنان به اطلاعات هر شخص، سازمان و نهاد فراهم است. علاوه بر این، سرویس‌های اطلاعاتی این کشورها به راحتی می‌توانند به اطلاعات ملی ما دسترسی پیدا کرده و از آن برای کارهای دیگری که به نفع‌شان است، استفاده کنند.

با این توصیف، نگران‌کننده‌ترین مسئله در کلان‌داده‌ها، حریم خصوصی و امنیت اطلاعات است. تصور کنید افرادی در دنیا وجود دارند که از مکان رفت و آمد شما، علائق‌تان، نام و عکس همسرتان، فیلم‌ها و عکس‌های شخصی و ... اطلاعات دارند. این موضوع باعث می‌شود که مسائل شخصی و اجتماعی ما بیشتر در معرض دستکاری قرار بگیرند. برای مثال، ممکن است که یک حساب کاربری هک شود، به اطلاعات و رمزهای کارت بانکی دستبرد زده شود و ...

مثلا اگر این روزها استفاده از رمزهای یکبار مصرف در فعالیت‌های بانکی تا این اندازه مورد تاکید قرار می‌گیرد و یا گفته می‌شود که از صفحه اطلاعاتی خود بانک برای وارد کردن اطلاعات حساب استفاده کنید، برای جلوگیری از خطراتی است که به واسطه سوء استفاده هکرها از کلان داده که ممکن است بدان دسترسی پیدا کنند، صورت می‌گیرد. به عنوان مثال دیگر، روزانه تراکنش‌های زیادی از طریق سامانه‌های بانکی مثل شاپرک، آپ و ... انجام می‌شود. طبیعی است که در هر تراکنش، اطلاعات حساب‌ها، وارد آن سامانه می‌شود و در کلان‌داده‌ها ذخیره می‌شود.

البته این موضوع تنها مربوط به یک شخص است و در مورد سازمان‌های دولتی و نهادهای نظامی ابعاد ملی و کشوری پیدا می‌کند. اطلاعات ساخت تجهیزات نظامی، مکاتبات محرمانه و فوق محرمانه اداری، شیوه استقرار نیروهای مرزی، و .. از جمله اسراری است که هیچ‌گاه نباید فاش شود اما ممکن است در پس انتقال داده با نرم‌افزارهای خارجی در بستر اینترنت، به یک بانک اطلاعاتی رود که در دسترس دشمن قرار دارد و باعث بروز جنگ شود.

این حساسیت نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا نیز دیده می‌شود. جایی که تاکید می‌شود دولتمردان و اشخاص نظامی، باید بلافاصله پس از ارسال اطلاعات، آن را پاک و امحا نمایند و یا بسیاری از کشورهای دیگر به ایجاد اینترنت ملی در داخل کشور خود و استفاده از سیستم‌های عامل داخلی تاکید دارند. این موضوعات، چیزهایی است که باید در کشورمان نیز مورد توجه قرار بگیرد. کلان‌داده‌ها همان‌قدر که می‌تواند مفید باشد،‌ می‌تواند اتفاقات بدی را رقم بزند که نمونه آن جنگ می‌باشد. البته مطمئنا نهادهای نظامی ما و سازمان‌های دولتی به این موضوعات واقف بوده و تدابیر متناسب را استفاده می‌کنند. این یادداشت بیش‌تر توجه افراد عام را به این مساله مهم جلب کرده است.

در پایان، باید به نقش ویژه رسانه‌ها برای آگاه‌سازی مردم از این موضوع مهم اشاره کرد. تمام خطراتی که در این نوشته مورد اشاره قرار گرفت، ممکن است برای هر شهروند عادی به وجود بیاید در حالی که با اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی مردم از خطری که حریم شخصی‌شان را تهدید می‌کند و البته با فرهنگ‌سازی چند تکنیک ساده توسط رسانه‌های جمعی، می‌توان از عواقب آن جلوگیری کرد. امروز در دنیای تکنولوژی و جنگ نرم هستیم و برای مقابله با خطرات احتمالی آن، باید پدافندی از جنس خودش درنظر گرفت.