سواد رسانه‌ای از جمله موضوعات مهم برای عموم جامعه است که کمک می‌کند هر فرد بتواند در مواجهه با پیام‌های رسانه‌ای اهداف انتشار پیام توسط رسانه را کشف کند و با تأثیرپذیری از آن، آگاهانه عمل کند.
تاریخچه سواد رسانه‌ای به سال ۱۹۶۵ باز می‌گردد، اولین بار «مارشال مک لوهان» در کتاب خود با عنوان «درک رسانه: گسترش ابعاد وجودی انسان» از این عبارت استفاده کرد و نوشت: «زمانی که دهکده جهانی تحقیق پیدا کند، لازم است انسان‌ها به سواد جدیدی بنام سواد رسانه‌ای دست پیدا کنند.»
در مورد تاریخچه ورود آموزش سواد رسانه‌ای به مردم می‌توان انگلیس را پیشتاز قلمداد کرد، چرا که اولین بار در سال ۱۹۲۹ یک گروه آموزشی در لندن از معلمان خواست مهارت‌های خاص تحلیل و ارزش‌گذاری فیلم را به دانش آموزان آموزش دهند. البته در تاریخچه سواد رسانه‌ای بعدها کشورهای دیگر غربی از انگلیس پیش افتادند.
1- کتاب «سواد رسانه ای» نوشته جیمز پاتر
کتاب درباره سواد رسانه‌ای کم نیست. نویسندگان بسیاری طی دو دهه گذشته درباره این موضوع نوشته و تلاش کرده‌اند رسانه را به مخاطبان خود بشناسانند و استفاده بهتر از این ابزار را بیاموزند.
در میان این کتاب‌ها، کتاب سواد رسانه ای (Media Literacy) نوشته جیمز پاتر از شهرت زیادی بهره‌مند است. نه لزوماً به این علت که بهترین کتاب سواد رسانه ای است، بلکه بیشتر از این رو که حدود دو دهه قدمت دارد و از سال ۱۹۹۸ تا امروز، مدام ویرایش‌های تازه‌ای از آن به بازار عرضه شده است.
از جمله مهم‌ترین موضوعاتی که در این کتاب به چشم می‌خورد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آیا واقعاً رسانه‌ها مغز مردم را شستشو می‌دهند؟
مردم چقدر از رسانه‌ها تأثیر می‌پذیرند؟
سهم رسانه‌ها در تحولات اجتماعی چقدر است؟
رسانه چقدر می‌تواند در ترویج یا مهار خشونت نقش ایفا کند؟
تأثیرگذاری رسانه‌ها در چه شرایطی زیاد می‌شود؟
چه اتفاق‌هایی باعث می‌شود که یک رسانه اثرگذاری خود را از دست بدهد؟
رسانه‌های جدید را چقدر باید جدی گرفت؟
آیا زمانی که مردم به موبایل و شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند، هنوز هم رسانه‌های جمعی سنتی تأثیرگذارند؟
هزینه کردن برای رسانه‌های سنتی چقدر توجیه دارد و جایگاه آن‌ها در جامعه چیست؟
2- کتاب «از سرمایه شهرتی تا شهرت رسانه‌ای» نوشته طاهر روشندل و سیدمهدی شریفی
ازآنجایی‌که شهرت به‌مثابه ادراک مثبت مخاطبان از عملکرد رسانه و یکی از معدود منابع است که به سازمان رسانه‌ای مزیت رقابتی پایدار می‌دهد، نویسندگان در این کتاب کوشیده‌اند در مواجهه‌ای انتقادی ضمن بررسی ابعاد مفهومی شهرت رسانه‌ای، چگونگی دستیابی رسانه به توسعه منابع انسانی و به دنبال آن کسب شهرت قضایی را بررسی نمایند.
این کتاب راهنمایی برای دغدغه‌مندان حوزه رسانه است که همواره به ذهنیت مخاطب نسبت به رسانه می‌اندیشند.
3- کتاب «فضای مجازی و سواد رسانه‌ای» نوشته جابر پوریانی، معصومه نصیری
در کتاب «فضای مجازی و سواد رسانه ای» انواع رسانه‌های اینترنتی، شبکه‌های اجتماعی، اصول اخلاقی و پیامدهای دنیای آنلاین مورد توجه قرار گرفته است. پوریانی و نصیری به همراه مرتضی چشمه نور در این اثر به دنبال این هستند که به مخاطب خود بگویند سواد رسانه‌ای مجموعه‌ای از مهارت‌های قابل یادگیری است که به توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیام‌های رسانه‌ای اشاره دارد و یک مهارت ضروری در دنیای امروزی به شمار می‌رود. برای حرکت در محیط رسانه‌ای پیچیده امروز باید قادر به درک بهتر پیام‌های رسانه‌ای باشیم.
همچنین این اثر می‌گوید افراد با سواد رسانه‌ای قادر به کشف پیام‌های پیچیده موجود در محتوای تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها، مجلات، کتاب‌ها، بیلبوردهای تبلیغاتی، اینترنت و سایر رسانه‌های مستقل خواهند شد. آن‌ها همچنین می‌توانند رسانه‌های خود را ایجاد کرده و در شکل‌گیری فرهنگ رسانه‌ای مشارکت فعالانه داشته باشند، این امر سبب می‌شود مردم از حالت مصرفی خارج شده، از رسانه‌ها به صورت هوشمندانه بهره‌مند شوند.
رسانه و کارکردهای آن، کلیاتی در مورد اینترنت و فضای مجازی، آشنایی با مفاهیم سواد رسانه ای، اصول کاربردی سواد رسانه ای، رسانه ها و نحوه تأثیرگذاری بر مخاطب، فضای مجازی؛ فرصت ها و تهدیدات، فضای مجازی و خانواده، فضای مجازی و اعتیاد آنلاین، شبکه های اجتماعی و هویت مجازی، اصول اولیه حضور در شبکه های اجتماعی، اصول اخلاق در فضای مجازی، حقوق مخاطب در فضای مجازی، سوادرسانه ای و سبک زندگی اسلامی و سواد رسانه ای و دفاع فرهنگی عناوین اصلی ۱۴ فصل این کتاب هستند.
4- کتاب «علمیات روانی از نظریه تا عمل» نوشته محمد میرسمیعی و جابر پوریانی
کتاب «علمیات روانی از نظریه تا عمل» با توجه به طرح مباحث نظریه‌ای، بیشتر برای پژوهشگران و کارشناسان حوزه رسانه مناسب است. البته مطالعه آن توسط مخاطب غیرکارشناس هم هرچند می‌تواند دشواری‌هایی به همراه داشته باشد، اما خالی از بهره نیست. در این کتاب نویسندگان در تلاش هستند تا به ارائه آموزش‌های جامع و موثری درباره علمیات روانی بپردازند و سرفصل‌های این اثر براساس دستورالعمل‌های آموزشی رایج علمیات روانی تدوین شده است.
در طول مطالعه این کتاب، خواننده در می‌یابد که برای حصول موفقیّت یک عملیات، باید عملیات روانی را به عنوان جزء لاینفک فرآیند برنامه‌ریزی و طراحی مأموریت در نظر گرفت. به عبارتی کسی که خوابیده است و از دشمن غفلت‌شده در نهایت بعد از اجرایی شدن نقشه‌های حیله گرانه دشمن خود بیدار خواهد شد چرا که دشمن او هرگز نخوابیده است.
به دلیل اهمیتی که موضوع مطالعه عملیات روانی بعد از جنگ جهانی اول پیدا کرد، بخشی از این کتاب به بررسی مجدد این مطالعات می‌پردازد و دامنه آن را به جنگ‌های سال‌های اخیر می‌کشاند و اهمیت آن مبنی بر استفاده از عملیات روانی به عنوان یکی از اصلی‌ترین حربه‌ها به منظور ایجاد روحیه و انگیزه بین نیروهای نظامی خودی، پیشبرد و موفقیّت آن‌ها در جبهه جنگ، حفظ روحیه مردم برای انجام دادن پشتیبانی‌های همه جانبه و از سوی دیگر ایجاد شک و تردید در بین مردم کشور مقابل و از بین بردن انگیزه نیروهای نظامی طرف مقابل در جنگ‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد.
5- کتاب «نقض حریم خصوصی کاربران در شبکه اجتماعی اینستاگرام» نوشته امیر عباس صادقی
این کتاب برگرفته از مجموعه پژوهش‌های امیرعباس صادقی در موضوع «حریم خصوصی و شبکه‌های اجتماعی» است و تمرکز ویژه‌ای بر شبکه اجتماعی پرمخاطب اینستاگرام دارد. از جمله مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در این کتاب می‌توان به تعریف حریم خصوصی از منظر کارشناسان و اساتید، شیوه‌های نقض حریم خصوصی، علل و عوامل، قوانین و ضوابط موجود اشاره کرد.
موضوع حریم خصوصی یکی از پراهمیت‌ترین مباحث مورد بحث در فضای مجازی است که نظرات مختلفی درباره آن وجود دارد. به زعم بسیاری از کارشناسان شبکه اجتماعی اینستاگرام به دلیل ماهیتش این امکان را به افراد سودجو می‌دهد تا حریم خصوصی دیگران را نقض کنند.
نویسنده در این کتاب تلاش کرده مجموعه‌ای از پژوهش‌های مرتبط با حریم خصوصی و شبکه‌های اجتماعی، عواملی که سبب تشدید این موضوع می‌شود را مورد تحلیل قرار بدهد.
امیرعباس صادقی متولد سال ۱۳۶۲ دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشته مطالعات فرهنگی و رسانه است. وی تجربه یک دهه فعالیت در عرصه رسانه‌های مجازی را داشته و در حال حاضر معاون فرهنگ و رسانه فرهنگسرای رسانه است.
سلام
بسیار عالی